Na centralne miejsce musi wrócić rodzina
Jacek Żakowski: Gospodarkę dziś dusi kryzys, w tej chwili objawiający się głównie w formie narastającej góry niespłacanych zobowiązań – państwowych i prywatnych. Widzi pan szybkie rozwiązanie problemu zadłużenia?
Paul H. Dembinski : Widzę. Technicznie to jest łatwiejsze, niż by się wydawało. Wystarczą cztery kroki. Radykalne, ale nie szaleńczo bolesne i dające się ogarnąć rozumem. Najpierw konsolidacja. Wszyscy są wszystkim coś winni. Trzeba te długi położyć na stole i sprawdzić ile na końcu zostanie. Zrobiłem niedawno przymiarkę. Mniej więcej połowa międzynarodowych długów by znikła, gdybyśmy pouzgadniali rachunki.
Niemcy mają długi amerykańskie, Amerykanie greckie, Grecy włoskie, Włosi niemieckie…
…banki maja obligacje rządów. Rządy mają weksle banków. Jedne banki mają papiery innych. To nie jest łatwe, ale da się te salda uzgodnić. A resztę długów trzeba zredukować. Nie koniecznie skreślić. Można długi wsadzić do lodówki, jak przed wojną zrobiono z reparacjami Niemiec, które też były nie do udźwignięcia. Do tego trzeba siąść. I tego się nie uniknie. Wybór jest tylko między ścieżką zorganizowaną albo anarchiczną. A ścieżka anarchiczna ma nieprzewidywalne skutki.
Jak wyjście Grecji z Euro.
Ład międzynarodowy jest zbyt dużą wartością, żebyśmy ryzykowali jego totalny rozpad. A gdy ten anarchiczny proces ruszy, trudno go będzie okiełznać.
Nowe Bretton Woods?
Coś w tym rodzaju. Ale na kwestii długów to nie może się skończyć. Żeby maszyna gospodarki ruszyła, trzeba optymizmu. Dziś wszystko siadło, bo gospodarce skończyło się paliwo. Przez dziesięć przedkryzysowych lat na Zachodzie przyrost zadłużenia (gospodarstw domowych, firm i rzadow) był cztery razy wyzszy, niż wzrost PKB. Wszyscy szprycowalismy gospodarkę kredytami.
Co z prywatnym zadłużeniem zrobić?
Trzeba uregulować dopuszczalny poziom zadłużenia i ścieżkę dojścia do niego. Sektor finansowy straci, bo będzie miał mniej roboty. Ale innej drogi nie ma. Rynkowi trzeba przywrócić optymizm, którego brak go dusi.
Czyli musimy się dalej zadłużać?
A na koniec trochę popuścić inflację, która nasmaruje rynki. Potrzebny jest dodatkowy popyt, inflacja rozruchowa. Nie inflacja roztapiająca dług. Bo takich długów roztopić się już nie da.
To starczy, żeby było jak dawniej?
Jak dawniej być nie może. Kiedy się te cztery techniczne kroki przeprowadzi, trzeba będzie inaczej myśleć o systemie. Bez tego katastrofa wróci, tylko szybciej i mocniej.
Inaczej, czyli jak?
Trzeba by zacząć od wyrwania się z dyktatu PKB. Duża część wzrostu „euforycznego trzydziestolecia”, to było – mówiąc metaforycznie – przenoszenie kolacji z domu do McDonalda. Zmiana nie polegała na tym, że wcześniej szliśmy spać bez kolacji, tylko na tym, że teraz zaczęliśmy ją liczyć do PKB. I obiad. I pranie. I wychowanie dzieci. Czy nasze życie stało się dzięki takiej marketyzacji lepsze? Kiedy już wszystkich – młodych, starych, kobiety, inwalidów – wypchniemy do pracy i kiedy będziemy ich tam trzymali siedem dni w tygodniu od świtu do nocy, podstawowe procesy społeczne przestaną zachodzić. Matka w pracy, ojciec w pracy, babcia w pracy, dziadek w pracy albo na cmentarzu, na szkole rząd musi oszczędzać, więc dzieci wychowuje ulica, a zajmuje się nimi policja. Na każdym rogu policjant albo kamera. Czy to jest efektywne? Racjonalne? Dobre? PKB rośnie, ale czy życie jest lepsze? Czy ludziom o to chodzi?
Nie, ale nikt nie wie, jak to opanować.
Nie próbowaliśmy. A czy nam konieczny jest czteroprocentowy wzrost, czy może starczyło by 2 proc? Albo 1? Może mierzyć rozwój inną miarą?
Co to w praktyce oznacza? Upadek euro? Rozpad Unii?
Euro trzeba bronić, jak niepodległości! Jeżeli zaczniemy pruć euro, to Europa poleci. A jak Europa poleci, to nic się nie ostanie. Żadne państwo narodowe nie przetrwa. I nie ma co liczyć, że jak się wyrzuci Grecję czy Portugalię, to reszta da radę. Jak się wyrzuci Grecję, to potem się wyrzuci Włochy albo Hiszpanię, potem Irlandię, Słowenię, Francję. Tak będzie szło do końca. Jak w „Najsłabszym ogniwie”. Wreszcie Niemcy sami w tym klubie zostaną. Może z Holendrami. Euro jest ekonomicznym i mentalnym spoiwem ponad dwustu milionów Europejczyków. To jest fundamentalna sprawa. Warto spróbować sobie wyobrazić, czym te wszystkie dumne państwa narodowe by były, gdyby w czasie takiego kryzysu każde z nich zostało samotne na oceanie transnarodowych rynków. Nawet Polska to przecież łupina. W grupie jest bezpieczniej. Nawet wobec tych monstrualnych fal transnarodowych rynków Unia to jest transatlantyk, a nie jakaś łupina.
To co ma się w polityce gospodarczej zmienić?
Priorytety. Na centralne miejsce musi wrócić rodzina. Przynajmniej w sensie ekonomicznym. Niekoniecznie rodzina tradycyjna, jak w XIX w., ale jako wspólnota, w której człowiek żyje i się realizuje w najpoważniejszym stopniu. Jak by nie patrzyć – rodzina jest podstawowym ogniwem każdej gospodarki. W rodzinie się przede wszystkim produkuje człowieka. A człowiek to jest najważniejszy kapitał, jaki każda gospodarka ma. Albo go nie ma. W rodzinie produkuje się też masę dóbr i usług, które dla jakości życia są ważniejsze, niż rynek.
Nie chodzi o to, żebyśmy się cofali do autarkicznego modelu rodziny i sami robili sobie łapcie z łyka. Ale jak się razem obiera kartofle, to często załatwia się masę ważnych spraw. Przekazuje się wiedzę i normy. Buduje się więzi. Odbudowuje się równowagę psychiczną. Podtrzymuje się więź międzypokoleniową. Wspólne gotowanie i jedzenie posiłków jest formą – nie treścią – życia rodzinnego, w której wytwarza się wiele istotnych wartości poza zaspokojeniem głodu. A jak pan połknie lunch w cafeterii, zwykle żadna dodatkowa wartość nie powstanie. Poza PKB. W tym sensie społeczeństwo potrzebuje resocjalizacji. Bo stało się zbiorem jednostek łączonych głównie krótkimi transakcjami, które zastępują relacje. To jest ekonomiczny obłęd. Nie mówiąc o kosztach moralnych.
Paul H. Dembinski – szwajcarski ekonomista polskiego pochodzenia, szef Katedry Strategii i Konkurencji Międzynarodowej na uniwersytecie we Fryburgu, współtwórca Obserwatorium Finansów w Genewie, po polsku ukazała się jego książka „Finanse po zawale”.Więcej pod adresem
http://www.polityka.pl/swiat/rozmowy/1523933,2,wywiad-zakowski-i-dembinski-o-recepcie-na-kryzys-cz-ii.read#ixzz1l7H8oUcl